بیماری حساسیت به گلوتن چیست؟
فهمیدن اینکه حساسیت به گلوتن چیست، برای آن دسته از افرادی که پس از مصرف غذاهای حاوی گلوتن (گلوتن چیست) دچار علائم می‌شوند، اهمیت بسیاری دارد. در عصر حاضر، عنوان دقیق‌تر و رایج علمی برای اسم بیماری حساسیت به گلوتن، حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی (NCGS) می‌باشد.
Non-Celiac Gluten Sensitivity یا حساسیت به گلوتن، نشان‌دهنده واکنش‌های نامساعد بدن به گلوتن است که در دسته بیماری سلیاک یا حساسیت گندم قرار نمی‌گیرد. افراد مبتلا به این بیماری پس از مصرف غذاهای حاوی گلوتن، علائمی مثل آلرژی به گندم را تجربه می‌کنند. هنوز به طور کامل مکانیسم دقیق بروز بیماری حساسیت به گلوتن مشخص نشده و تحقیقات همچنان در این زمینه ادامه دارد.
برخی محققان و دانشمندان، معتقد هستند که کربوهیدرات‌هایی مثل فروکتان‌ها یا مهارکننده‌هایی از جمله آمیلاز و ATIs در بروز این علائم می‌توانند نقش مهمی داشته باشند. با این حال، تمرکز ما بر روی واکنش به گلوتن می‌باشد و این تعریف به ما کمک خواهد کرد تا تفاوت حساسیت به گلوتن و سلیاک را بهتر درک نماییم.
تفاوت حساسیت به گلوتن با سلیاک و آلرژی به گندم
برای اینکه درک کاملی از حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی (NCGS) داشته باشیم، ابتدا باید فرق آن را با حساسیت به گندم و سلیاک کامل بشناسیم و در نهایت، NCGS را در مقایسه با دو وضعیت دیگر قرار دهیم.
- سلیاک: یک اختلال خودایمنی پیش‌رونده است که در افراد با زمینه ژنتیکی بروز می‌نماید. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن ما انسان‌ها به عنوان یک مهاجم به گلوتن حمله می‌کند و آسیب‌هایی را به پرزهای روده کوچک وارد می‌کند. این آسیب باعث عدم جذب مواد مغذی و علائم گوارشی و غیرگوارشی مختلف می‌شود. امروزه، تشخیص بیماری مورد نظر از طریق نمونه‌برداری از روده کوچک و آزمایش خون میسر می‌باشد. به عنوان بخشی از درمان، بیماران باید رژیم غذایی مشخصی را تا پایان عمر خود دنبال کنند. در این بیماری، مصرف بسیار اندک گلوتن نیز می‌تواند مشکلات زیادی برای روده به وجود آورد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این بیماری مقاله سلیاک چیست را مطالعه کنید.
- آلرژی به گندم: این نوع آلرژی به وسیله سیستم ایمنی بدن و توسط پادتن‌ها ایجاد می‌شود. واکنش مورد نظر به پروتئین‌های موجود در گندم صورت می‌گیرد و علائمی مثل مشکلات تنفسی، تورم، خارش، کهیر و سوزش پوست ایجاد می‌کند. این علائم، معمولا بلافاصله یا چند دقیقه بعد از مصرف گندم ظاهر خواهند شد.
- حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی: هرچند این حساسیت وضعیتی مانند سلیاک یا آلرژی گندم ایجاد می‌کند، اما تفاوت‌های کلیدی آن‌ها را متمایز می‌سازد. برخلاف سلیاک، در NCGS آنتی‌بادهای خاص بیماری در خون وجود ندارند و آسیب به روده کوچک نیز مشاهده نمی‌گردد. همچنین برخلاف آلرژی به گندم، پادتن‌های بدن که در واکنش‌های آلرژیک نقش بسزایی دارند، در حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی دخیل نیستند.
آشنایی با مهم‌ترین علائم حساسیت به گلوتن
علائم حساسیت به گلوتن در افراد مختلف یکسان نیست و نشانه‌های متفاوتی دارد. علائم مورد نظر معمولا بعد از مصرف مواد غذایی حاوی gluten ظاهر می‌شوند و دستگاه گوارشی و سایر بخش‌های بدن را درگیر می‌کنند. شدت علائم نیز با توجه به هر فرد می‌تواند کاملا متغیر باشد. از ناراحتی‌های خفیف گرفته تا مشکلات جدی در کیفیت زندگی، همگی می‌توانند در نتیجه‌ی حساسیت به گلوتن بروز پیدا کنند.
از جمله شایع‌ترین و مهم‌ترین علائم گوارشی حساسیت به گلوتن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- درد زیاد در ناحیه شکم
- نفخ و گاز بیش از حد
- یبوست
- اسهال
- سوزش زیاد سر دل
- احساس تهوع
علائم حساسیت به گلوتن فقط محدود به موارد ذکر شده نمی‌باشد و طیف وسیعی از نشانه‌های خارج روده‌ای را در بر می‌گیرد که در هر فرد می‌تواند متفاوت باشد. علاوه بر علائم گوارشی، نشانه‌های غیرگوارشی نیز در این حساسیت رایج هستند و می‌توانند هشداری جدی برای واکنش بدن به gluten باشند. در جدول زیر لیست علائم غیر گوارشی حساسیت به گلوتن را آورده‌ایم:
|
خستگی زیاد |
احساس ضعف همیشگی |
سردرد و میگرن های متعدد |
احساس گیجی |
|
اختلال در تمرکز و حافظه |
دردهای عضلانی و مفصلی |
بی حسی بدن |
اگزما |
|
ضایعات پوستی |
مور مور شدن دست و پا |
افسردگی |
اضطراب |
گستردگی بالای علائم حساسیت به گلوتن باعث می‌شود تا تشخیص این بیماری بر اساس علائم، سخت و دشوار باشد، زیرا بسیاری از نشانه‌های ذکر شده در بیماری‌های مختلف نیز می‌توانند دیده شوند.
تشخیص حساسیت به گلوتن؛ راه‌‌هایی برای تشخیص دقیق و سریع
چگونه بفهمیم به گلوتن حساسیت داریم؟ این یکی از سوالات متداولی است که برای افراد مبتلا به حساسیت به گلوتن مطرح می‌شود. به طور کلی، شناسایی این بیماری در قیاس با سلیاک و حساسیت به گندم پیچیدگی‌های بیشتری دارد، زیرا تست دقیق و تایید شده‌ای وجود ندارد که بتواند این موضوع را به طور دقیق شناسایی کند. برای تشخیص حساسیت به گلوتن، چند روش و راهکار وجود دارد که می‌توان از آن‌ها بهره گرفت.
- روش اول (رژیم حذف و بازآزمایی): حذف گلوتن از رژیم غذایی افراد مبتلا به این بیماری به مدت 4 تا 6 هفته و بازگرداندن آن به رژیم غذایی، از رایج‌ترین روش‌ها برای تشخیص می‌باشد. اگر علائم نفخ، اسهال، درد شکم، یبوست، خستگی و مشکلات تمرکزی یک فرد کاهش پیدا کند و بعد از مصرف مجدد این ماده، دوباره بازگردد، باید به بیماری حساسیت به گلوتن مشکوک شد. در این روش، پزشکان و متخصصان به صورت دقیق نظارت خواهند کرد تا واکنش‌های بدن فرد به حذف و بازگشت گلوتن را به درستی ارزیابی نمایند.
- روش دوم (آزمایش خون): جهت شناسایی آنتی‌بادهای خاص مرتبط با سلیاک، می‌توان از آزمایش خون به عنوان یک گزینه دیگر بهره برد. در صورت منفی بودن آزمایش و مشاهده علائم بالینی در بیمار، حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی مطرح می‌شود.
- روش سوم (آندوسکوپی): برای تشخیص حساسیت به گلوتن، اغلب پزشکان از روش‌های تشخیصی شامل آندوسکوپی و گرفتن نمونه از روده بهره می‌برند. با این روش، پزشکان می‌توانند از میزان آسیب‌دیدگی پرزهای روده مطلع شوند.
در نهایت، تشخیص این بیماری نیازمند بررسی دقیق پزشکی، شرح حال بیمار، و رد سایر بیماری‌هایی مثل سندرم روده تحریک‌پذیر می‌باشد. بنابراین، بیماران باید از خوددرمانی بدون مشورت پزشک، اکیدا خودداری نمایند.
آیا حساسیت به گلوتن خطرناک است؟
نگرانی در مورد اینکه آیا حساسیت به گلوتن خطرناک است یا خیر، یک پرسش رایج می‌باشد. به طور معمول، حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی برخلاف بیماری سلیاک، منجر به تخریب ماندگار روده یا افزایش ریسک بیماری‌های جدی و طولانی‌مدت نمی‌شود. به طور خلاصه، این نوع حساسیت به اندازه سلیاک عامل آسیب ساختاری دائمی و یا تهدیدکننده حیات تلقی نمی‌گردد.
با این حال، بیماران نباید نسبت به حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی بی‌اهمیت باشند! خطرات حساسیت به گلوتن بیشتر در تاثیر آن بر کیفیت زندگی فرد و احتمال بروز مشکلات سلامتی مرتبط با علائم مزمن نهفته است.
در مورد حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی و خطر مرگ، باید گفت که ارتباط مستقیمی به معنای عامل کشنده بودن ندارد، اما ممکن است منجر به نشانه‌های پایدار و کاهش کیفیت زندگی گردد که مستلزم کنترل رژیم غذایی است.
راه‌های موثر برای مدیریت و درمان حساسیت به گلوتن
پیروی از یک رژیم غذایی مناسب و اصولی، موثرترین و اصلی‌ترین راه درمان حساسیت به گلوتن به شمار می‌رود. این بیماران نباید مواد غذایی مانند گندم، جو و چاودار را مصرف کنند. برخلاف بیماران مبتلا به سلیاک که باید به طور کامل از هرگونه تماس با گلوتن دوری کنند، افراد با حساسیت غیر سلیاکی به گلوتن (NCGS) ممکن است مقادیر کمی از آن را تحمل نمایند.
میزان تحمل گلوتن از فردی به فرد دیگر فرق می‌کند؛ بعضی از افراد با مصرف کم دچار علائم نمی‌شوند، در صورتی که برخی دیگر از افراد حتی با مصرف کوچکترین میزان گلوتن دچار حساسیت می‌شوند و باید به شدت از آن پرهیز کنند. پزشکان میزان تحمل افراد به گلوتن را از طریق روشی به نام (آزمون و خطا) پس از شروع رژیم تشخیص می‌دهند.
پیروی کامل از یک رژیم غذایی بدون گلوتن، می‌تواند برای بیشتر افراد دشوار و کاملا چالش‌بر‌انگیز باشد. پیچیدگی پیروی دقیق از این رژیم ناشی از آن است که gluten اغلب در محصولات غذایی فرآوری شده، داروها، چاشنی‌ها و سس‌ها یافت می‌شود. بنابراین، خواندن دقیق برچسب‌های مواد غذایی بسیار اهمیت دارد و افراد باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند. برای خرید این محصولات می‌توانید به صفحه محصولات بدون گلوتن در سایت ما مراجعه کنید.
پیشنهاد مطالعه: چه غذاهایی بدون گلوتن هستند
درمان حساسیت به گلوتن در طب سنتی
امروزه در خصوص حساسیت به گلوتن از نگاه طب سنتی، نظریات و تفکرات زیادی بیان می‌شود. از نظر جامعه پزشکی و متخصصان، تاکنون هیچ شیوه درمانی سنتی یا گیاهی که اثربخشی قطعی در درمان این نوع حساسیت داشته باشد، به اثبات نرسیده است.
با این حال، برخی توصیه‌ها و روش‌ها وجود دارند که ممکن است در طب سنتی برای مشکلات گوارشی یا التهابی مطرح شوند، از جمله:
- استفاده از برخی گیاهان دارویی
- تغییرات در سبک زندگی
- روش‌های پاکسازی بدن
- استفاده از گیاهانی مثل زنجبیل، نعناع یا بابونه.
افراد مبتلا به این بیماری، باید بدانند که تکیه بر روش‌های طب سنتی برای مدیریت حساسیت به گلوتن، بدون تشخیص و نظارت پزشکی، می‌تواند نامناسب و حتی خطرناک باشد. اشتباه تشخیصی درمان قطعی سلیاک را به عقب می‌اندازد و پیامدهای فاجعه‌باری در بلندمدت ایجاد نماید. همچنین، برخی داروهای گیاهی و سنتی خود دارای ترکیباتی هستند که علائم را بدتر می‌کنند.
سخن پایانی
در پایان می‌توان گفت، افراد مبتلا به حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی، با مصرف گلوتن علائمی از خود نشان می‌دهند که دلیل آن بیماری سلیاک یا آلرژی گندم نیست. تشخیص این بیماری نیازمند رعایت رژیم غذایی اصولی و انجام یک سری آزمایشات پزشکی می‌باشد. اگرچه حساسیت به گلوتن یا همان NCGS خطر بسیار بزرگی برای افراد نیست، اما می‌تواند تاثیرات منفی بر زندگی افراد بگذارد و کیفیت زندگی آن‌ها را کاهش دهد.
این بیماری درمان قطعی ندارد، اما با رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن علائم کاملاً کنترل می‌شوند.
بله، استفاده از نان بدون گلوتن جایگزین مناسبی برای افراد حساس به گلوتن است.
بله، علائمی مانند نفخ، اسهال، یبوست و درد شکم در این بیماری بسیار رایج‌اند.
بله، این وضعیت در کودکان نیز دیده می‌شود و باید تحت نظر پزشک مدیریت شود.
به طور مستقیم نه، اما آزمایش‌ها به رد سایر بیماری‌ها مثل سلیاک کمک می‌کنند.
مکمل‌های ویتامین B، D و آهن معمولاً پیشنهاد می‌شوند، اما بهتر است زیر نظر پزشک مصرف شوند.
چه خوب که این موضوعو باز کردین چون خیلیا مثل خود من فرق بین حساسیت به گلوتن و سلیاک رو نمی‌دونن. من بعضی وقتا بعد از خوردن نون یا پاستا حس سنگینی و دل‌درد دارم، اما نمی‌دونم حساسیت به گلوتن دارم یا نه! یه راه ساده برای تشخیصش هست؟ مثلا بدون آزمایش؟