رژیم سلیاک چیست و چه تفاوتی با رژیم بدون گلوتن دارد؟
در بیماری سلیاک، مواجهه با پروتئین گلوتن، پاسخ ایمنی نامناسب و تشدید یافته‌ای را در بدن تحریک می‌کند که منجر به آسیب ساختاری و عملکردی پرزهای روده کوچک می‌گردد. این نوع آسیب، جذب املاح مغذی را به طور کامل مختل نموده و مشکلات جدی برای فرد بیمار به وجود می‌آورد. اصلاح رژیم غذایی و حذف مادام‌العمر گلوتن، تنها راه درمان مؤثر برای این بیماری محسوب می‌شود.
رژیم غذایی سلیاک تنها بخشی از ملاحظات مربوط به این بیماری می‌باشد. اجتناب از مصرف گلوتن برای حفظ سلامت دستگاه گوارش و جلوگیری از واکنش‌های ایمنی نامطلوب در افراد مستعد ضروری است. حتی مصرف مقدار بسیار کم این پروتئین می‌تواند واکنش خودایمنی را تحریک کند و بیشتر به روده آسیب بزند. به همین دلیل رعایت این نکته در رژیم سلیاک بسیار اهمیت دارد.
به طور کلی، تفاوت رژیم سلیاک با رژیم بدون گلوتن، در شدت محدودیت‌ها و مبنای پزشکی آن‌ها نهفته است. برخی افراد احتمالا به دلایل مختلفی از جمله سلیقه شخصی یا حساسیت جزئی، گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف کنند، اما نیازی به وسواس زیاد ندارند. درحالیکه برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک، پرهیز دائمی و کامل از این پروتئین ضروری می‌باشد، زیرا مقدار کمی از آن نیز می‌تواند سلامتی آن‌ها را تهدید کند.
آیا رژیم سلیاک برای کاهش وزن مناسب است؟
رژیم غذایی سلیاک به عنوان راهی ضروری و غیرقابل اجتناب در جهت حفظ سلامت افراد مبتلا به این بیماری به حساب می‌آید. در مدیریت این بیماری خودایمنی، اجتناب مطلق از کلیه فرآورده‌های غذایی شامل گلوتن (پروتئین اصلی موجود در گندم، جو و چاودار) امری ضروری تلقی می‌گردد. این در حالی است که رژیم سلیاک برای کاهش وزن در افراد سالم توصیه نمی‌شود.
بیشتر افراد بر این باور هستند که حذف گلوتن از رژیم غذایی سلیاک می‌تواند به کم شدن وزن افراد کمک کند، اما این تفکر همیشه نمی‌تواند درست باشد. بیشتر محصولات بدون گلوتن حاوی چربی و قند بیشتر هستند تا طعم بهتری داشته باشند. کاهش وزن پس از حذف نان و شیرینی ممکن است دیده شود، اما این اثر بیشتر به خاطر کاهش کالری دریافتی بوده و ارتباط مستقیمی با حذف گلوتن ندارد.
در نتیجه، رژیم سلیاک برای لاغری در صورتی می‌تواند مفید واقع شود که با ورزش اصولی، تغذیه مناسب و کنترل کالری همراه باشد. در غیر این صورت، نه تنها وزن فرد کم نمی‌شود، بلکه فرد با کمبود مواد مغذی نیز مواجه می‌گردد. بنابراین، برای کاهش وزن باید از رژیم‌های مناسب و زیر نظر پزشک متخصص استفاده نمایید.
لیست غذاهای مجاز و ممنوع در رژیم سلیاک
رژیم غذایی فاقد گلوتن برای بیماران سلیاکی، مستلزم اجتناب از مصرف غلاتی نظیر گندم، جو و چاودار و کلیه محصولات جانبی آن‌ها است. کنترل موثر این بیماری، منوط به رعایت دقیق و مستمر رژیم غذایی سلیاک می‌باشد.
غذاهای مجاز در رژیم غذایی برای بیماری سلیاک، شامل محصولاتی هستند که به طور طبیعی فاقد gluten می‌باشند. از جمله این موارد می‌توان به سبزیجات، میوه، لبنیات ساده، سیب‌زمینی، حبوبات، گوشت، برنج، ذرت و تخم‌مرغ اشاره نمود. از طرف دیگر، مواد غذایی که در فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها تحت عنوان محصولات بدون گلوتن با برچسب (gluten-free) عرضه می‌شوند نیز مناسب مصرف هستند.
در مقابل، رژیم بیماران سلیاک به معنای اجتناب از مصرف نان‌ها و شیرینی‌های گندمی، ماکارونی‌های سنتی، غلات صبحانه حاوی جو یا گندم، برخی سس‌ها و غذاهای صنعتی با گلوتن احتمالی است. همچنین، مبتلایان به این بیماری تحت هیچ شرایطی نباید آبجو و نوشیدنی‌های مالت‌دار مصرف نمایند.
راهنمای تغذیه‌ای زیر، لیستی از غذای بیماران سلیاک را در بر می‌گیرد که برای مدیریت این بیماری باید آن‌ها را در رژیم غذایی خود در نظر بگیرند:
|
دسته‌بندی |
غذاهای مجاز |
غذاهای ممنوع |
|---|---|---|
|
غلات و نشاسته |
برنج، ذرت، سیب‌زمینی، کینوا |
گندم، جو، چاودار، بلغور، نان سفید و معمولی |
|
لبنیات |
شیر، ماست، پنیر ساده |
لبنیات طعم‌دار دارای افزودنی مشکوک |
|
گوشت و پروتئین |
گوشت تازه، ماهی، تخم‌مرغ |
سوسیس، کالباس‌های فرآوری‌شده با گلوتن |
|
نوشیدنی |
آب، چای، قهوه ساده |
آبجو، نوشیدنی‌های مالت‌دار |
عوارض رعایت نکردن رژیم غذایی سلیاک
- عدم رعایت رژیم غذایی سلیاک می‌تواند باعث عوارض طولانی‌مدت و جدی شود. gluten موجود در برخی مواد غذایی، باعث ایجاد التهاب و آسیب به پرزهای روده کوچک می‌شود که این موضوع جذب املاح معدنی و مغذی را به طور کامل مختل می‌نماید.
- در صورت آسیب رسیدن به روده، فرد ممکن است با کم‌خونی، خستگی شدید، لاغری و مشکلات تغذیه‌ای مواجه گردد.
- عدم رعایت رژیم غذایی سلیاک در فرد بیمار، می‌تواند به صورت مشکلات گوارشی از قبیل نفخ شدید، اسهال و یبوست بروز کند.
- عدم رعایت رژیم سلیاک در موارد مزمن و شدید، خطر ابتلا به دیابت نوع 1 و بیماری تیروئیدی را به شدت افزایش می‌دهد.
- بیماران سلیاکی که رژیم غذایی سلیاک را رعایت نمی‌کنند، درگیر مشکلات عصبی، سردرد، افسردگی و بی‌‌حسی اندام‌ها خواهند شد.
- رعایت نکردن رژیم سلیاک در بلندمدت خطر ابتلا به برخی سرطان‌های گوارشی را بالا می‌برد.
در نتیجه، رعایت کامل رژیم غذایی سلیاک، تنها راه کارآمد برای مدیریت بیماری سلیاک و پیشگیری از مشکلات ناشی از آن به شمار می‌رود.
نکات مهم برای رعایت موفق رژیم غذایی سلیاک در زندگی روزمره
رعایت رژیم غذایی سلیاک، سنگ بنای اصلی مدیریت این بیماری است و نباید هرگز نادیده گرفته شود. موفقیت در این نوع رژیم، نیازمند توجه دقیق به جزئیات مختلف در زندگی روزمره می‌باشد. در ادامه به نکات مهم و جامعی اشاره کرده‌ایم که می‌توانند به شما در رعایت صحیح و اصولی رژیم سلیاک کمک کنند:
- بررسی و توجه به برچسب محصولات غذایی
- آماده‌سازی غذا در خانه
- انتخاب آگاهانه رستوران‌ها و غذاهای بیرون‌بر
- آگاهی کامل از آلاینده‌های پنهان
- رصد علائم بدنی و نظارت بر وضعیت روده و سلامت عمومی
- استفاده از مکمل‌های غذایی و ویتامین‌ها (در صورت لزوم)
- اطلاع کامل از مواد غذایی مجاز و ممنوع
- صبوری و پیوستگی
این توصیه‌ها به کسانی که با بیماری سلیاک دست و پنجه نرم می‌کنند، یاری می‌رساند تا یک زندگی سالم و بدون دغدغه داشته باشند و از عوارض گوارشی ناشی از این بیماری جلوگیری کنند.
سخن پایانی
به عنوان جمع‌بندی، توجه و رعایت رژیم غذایی سلیاک نه تنها برای دستیابی به سلامتی و رفاه حال بیماران مبتلا به سلیاک امری ضروری است، بلکه سنگ بنای اصلی کنترل این بیماری به شمار می‌رود. این راهنما به بیماران کمک می‌کند تا با اطمینان در مسیر تغذیه درست و سالم گام بردارند و از عوارض ناشی از بیماری خود دور بمانند.
- گندم، جو، چاودار و محصولات حاوی آن‌ها (نان، پاستا، بیسکویت)
- برخی سس‌ها (سویا، مالت)
- غذاهای فراوری شده (سوسیس، کالباس)
- لبنیات: اگر عدم تحمل لاکتوز نداشته باشید، مشکلی ندارد.
- روغن‌ها: اکثر روغن‌های گیاهی (زیتون، کنجد) بدون گلوتن هستند.
- رژیم سلیاک: الزامی برای بیماران و کاملاً بدون گلوتن.
- رژیم بدون گلوتن: ممکن است برای کاهش وزن یا حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی استفاده شود.
ممنونم بابت این مقاله. یه سری سوال برای من پیش اومده، ممنون میشم جواب بدین:
1. برای کسی که تازه فهمیده این بیماری رو داره، شروع رژیم سلیاک باید خیلی سختگیرانه باشه یا کم‌کم هم میشه شروع کرد؟
2. غذاهای بسته‌بندی که روش نوشته فاقد گلوتن، چقدر قابل اعتمادن؟ خیلی خوب میشه اگه یه راهنمای خرید یا برنامه غذایی هم برای افرادی که رژیم غذایی سلیاک دارند بزارید.